یادداشت | تیغ بدعت روی "فرهنگ خواستگاری"
به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، دختر و پسری که قصد ازدواج دارند باید از مراحلی عبور کنند. از سویی پایبندی به سنت های اصیل مشاهده می شود و از دیگر سو جامعه نظاره گر تجدد و پوست اندازی در عرصه آغاز زندگی مشترک و ازدواج است.
البته هرکدام دارای الگویی هستند که طبق آن ازدواج می کنند. فارغ از نقاط قوت و ضعف هر کدام از شیوه ها باید گفت که چقدر می توان به شیوه های مختلف ازدواج و خواستگاری و حتی در دوران عقد اعتماد کرد؟
آنچه در سنت های اصیل مشهود بوده است حفظ کرامت زنان و سادگی و بی پیرایگی آیین های ازدواج و نقش هویت خانوادگی و خاندانی در شکل گیری زندگی جوانان پررنگ است مثل حضور بزرگ خاندان در آیین خواستگاری از دختر خانواده بی فلسفه نبوده است.
در الگوی اصیل یا همان سنتی نیز آداب و رسوم ها در محله ها و قومیت ها، مختلف است. از برخی آداب و رسوم عجیب آن ها که بگذریم، نقاط قوت خوبی در این نوع ازدواج به نسبت خواستگاری و زوجیت به صورت جدید دیده می شود.
ما وقتی حرف از الگوی در زندگی می زنیم همیشه به دنبال منش و مشی خاصی هستیم که به آن علاقه داشته یا به آن منتسب هستیم. ایران اسلامی و کشورهای اسلامی دیگر دارای ماهیت مسلمانی هستند و طبیعتا دارای عرق دینی و مذهبی هستند.
در دین اسلام پیامبر اعظم علیه و آله السلام و خانواده و اهل بیت ایشان به عنوان الگوی کامل مطرح شده است که نه تنها برای زمان خود برای تمامی زمان ها قابلیت اجرا دارد.
انسان ها در طول زمان ها از نظر ماهیت یکی هستند و ذات و فطرت مشترکی دارند، اما از نظر رفتار با هم متفاوت هستند.
الگویی که اسلام برای رشد جوامع اسلامی معرفی کرده است، الگوی کاملی است که عمل کنندگان به آن، در زندگی تضمین به سعادتمندی و عاقبت به خیری و رسیدن به هدف های عالی شده اند.
آیات و روایات زیادی درباره نوع شیوه و منش زندگی از اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده است. البته ناگفته نماند علت گرفتاری در زندگی ما عمل نکردن به شیوه درست زندگی ایشان است. یکی از مهمترین آداب و رسوم حسنه و کاملی که اهل بیت علیهم السلام در طول زندگی 250 ساله خود داشته اند مساله خواستگاری و ازدواج است.
اصلا علت نامیده شدن اول ذی الحجه به نام روز ازدواج و یا به اصطلاح برخی از جوانان شیعی، به عنوان روز عشق شیعیان، ازدواج با برکت امیر مومنان و حضرت فاطمه زهرا علیهماالسلام است.
جشن گرفتن این روز به عنوان بسیار پسندیده است؛ اما چه مقدار ما به این الگوی رفتاری کاربردی در زندگی زناشویی خود اهمیت داده و به کار می بندیم؟
در نوشتار زیر به اهمیت و جایگاه «ازدواج» و «خواستگاری» پرداخته می شود.
خواستگاری
روایت خواستگاری امیرمومنان علیه السلام را بدون واسطه از خود ایشان می شنویم. این روایت به نقل از ضحاک بن مزاحم از حضرت امیرمومنان علیه السلام نقل شده است که فرمودند: موقعی که من نزد پیامبر خدا صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم رفتم و آن بزرگوار مرا دید خندید و فرمود: یا اباالحسن! آیا برای حاجتی که داری نزد من آمدی؟ من قرابت و سبقت در اسلام و یاری کردن خود را از آن حضرت و جهادهایی که در راه خدا کرده بودم، برای آن حضرت شرح دادم.
پیغمبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه وَ سَلَّم فرمود: یا علی راست می گویی، مقام تو بالاتر از این است که تذکّر دادی، گفتم: یا رسول الله فاطمه ی زهراء را برایم تزویج نما. فرمود: یا علی! قبل از تو چند نفر از مردان، این تقاضا را داشتند، ولی هر گاه من به فاطمه می گفتم اظهار بی میلی می کرد، شما چند لحظه ای صبر کن تا من نزد او بروم و برگردم.
پیامبرخدا، نزد فاطمه علیها السلام رفت. فاطمه علیها السلام از جا برخاست و رداى پدر را گرفت و كفش هایش را درآورد و آبْ دست برایش آورد و دست و پاى او را شُست و سپس نشست .
پس پیامبر خدا به او فرمود: «اى فاطمه!» . پاسخ داد: بلى، چه مى خواهى، اى پیامبر خدا؟ فرمود : «على بن ابى طالب، كسى است كه خویشاوندى و فضیلت و اسلامش را مى شناسى و من از خدا خواسته ام كه تو را به ازدواج بهترینِ آفریدگانش و محبوب ترینِ آنان در نزدش درآورد و على از تو خواستگارى كرده است.
چه نظرى دارى؟ فاطمه علیها السلام ساكت ماند و صورتش را برنگردانْد و پیامبر خدا، كراهتى در چهره اش ندید . پس برخاست، در حالى كه مى گفت: «اللّه اكبر! سكوت او [نشانه]رضایت اوست». پس جبرئیل علیه السلام نزدش آمد و گفت: اى محمّد! او را به ازدواج على بن ابى طالب درآور كه خداوند، این دو را براى هم پسندیده است.
اوج حیا در خواستگاری امیرمومنان علیه السلام مشهود است. علاوه بر آن بحث کفویت که جزو امور مهم است باز در کلام ایشان به وضوح عیان است.
از دیگر نکاتی که خواستگاری ایشان داشت، نحوه بیان، نحوه پاسخ حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام و وساطت پیامبر اعظم علیه و آله السلام و کفویت است که در همه اینها در نهایت حجب و ادب و احترام به خواستگار و دختر دیده می شود.
مهریه
امروزه برخی بر این معتقدند که مهریه را چه کسی داده و چه کسی گرفته! در صورتی که در شرع مقدس اسلام تاکید بر این قضیه داشته و آن را حق مسلم زن می داند که به هرصورت باید به وی پرداخت شود.
از رسوم بسیار نکوهیده برخی، تعیین مهریه بالا با این دلیل که دختر، حرمتی دارد و باید حرمتش حفظ شود! در جواب این عده باید گفت اگر بحث حرمت دختر در پیش باشد، حرمت برترین زنان عالم از همه آنان بالاتر است اما با این وجود مهریه حضرت زهرا علیهاسلام بسیار قابل توجه و دقت و تامل است.
مهریه ی حضرت فاطمه زره ای بود از نوع بسیار محکم که آن را زره شمشیرشکن می گویند و آن از پوست دبّاغی نشده ی قوچ و یا پوست بُز ساخته می شود و ارزش این زره چهارصد و به نقلی پانصد درهم بوده است.
البته اینکه می گویند مهریه حضرت زهرا علیهاسلام آب است باید گفت که این مهریه، مهریه آسمانی ایشان بوده است که طبق روایت زیر نقل شده است.
رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: مهریه ی فاطمه سلام الله علیها در آسمان یک پنجم زمین تعیین شده، پس کسی که با بغض فاطمه و فرزندانش، تا قیامت روی زمین راه برود حرام است.
در روایتی دیگر از حضرت امام محمد باقر علیه السلام آمده است که حضرت فرمودند: مهریه ی فاطمه اطهر یک پنجم دنیا، یک سوّم بهشت، چهار نهر که عبارتند از: نهر فرات،نیل در مصر،نهروان و نهر بلخ.
جهیزیه
متاسفانه در بین برخی از مردم، مساله جهیزیه آن چنان بد جاافتاده است که خانواده ها ماه ها بلکه سال ها تاریخ عروسی زوجین را برای تهیه آن عقب می اندازند!
غیر از این، چشم و هم چشمی بین برخی از نوعروسان و یا خانواده های آنان کار را بیشتر سخت می کند در صورتی که در اسلام توصیخ به عقد و عروسی و ازدواج آسان شده است.
جهیزیه سرور زنان عالم به شرح زیر است: یک پیراهن به قیمت هفت درهم، روبنده ای به قیمت چهار درهم، یک قطیفه ی مشکی خیبری، تختی که وسط آن را با لیف خرما بافته بودند، دو عدد تشک با روکشی از کتان مصری که یکی از آنها با لیف خرما و دیگری با پشم گوسفند پر شده بود، چهار بالش- یا متکا، یا پشتی- با رویه ای از پوست حیوانات طائف که درون آنها از علف، پرده ای از جنس پشم حصیری بافت یمن ، یک آسیای دستی، طشت مسی، مشک آبی از جنس پوست، ظرف مخصوص شیر- که از جنس چوب می تراشیدند، ظرفی برای آبخوری، آفتابه ای قیراندود، سبویی سبز رنگ- که در آن روغن، آرد یا چیزهایی دیگر نگهداری می کردند و دو کوزه ی کوچک سفالی.
خرید لوازم ضروری در عین سادگی، مشخصه بارز جهیزیه حضرت زهرا علیهاسلام که جا دارد هم مسئولین و هم خانواده ها این الگوی کامل را در زندگی فرد فرد جامعه و خانواده خود پیاده کنند.
ضمنا این نکته حایز اهمیت است که حضرت زهرا علیها السلام با مهریه خود جهیزیه را تهیه فرمودند و این نکته را باید گوشزد کرد که مطالبه مهریه حق زن است و زن در قبال آوردن وسایل منزل مسئولیتی ندارد.
متاسفانه در برخی رسوم، هزینه جهیزیه و مراسم بعضا بر عهده خانواده دختر و یا خانواده داماد به صورت جمع است که این مساله با سیره ازدواج امیرمومنان علیه السلام سنخیت ندارد.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به من فرمود: برخیز و زره خود را بفروش! برخاستم و زره را فروختم و پول آن را گرفته نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) آوردم و آنها را در مقابل او نهادم؛ آن حضرت از من نپرسید که آن پولها چه مقدار است و من نیز چیزی در این باره به آن حضرت نگفتم، سپس بلال را صدا کرد و مشتی از آن پولها را به وی داد و گفت: این پولها را بگیر و با آنها برای فاطمه (علیهاالسلام) عطر خریداری کن!
و بعد از او ابوبکر و عمار بن یاسر را احضار نمود و دو مشت از آن پولها را به او داده و گفت: با این پولها، برای فاطمه (علیهاالسلام) لباس و اثاثیه ی منزل خریداری کن. و آنگاه عمار یاسر و گروه آنها وارد بازار شدند و هر چیزی را که لازم می دانستند در نظر گرفتند و آن را خریداری می نمودند.
تالار عروسی حضرت زهرا
یکی از دغدغه ها و کابوس های جوانان برای ازدواج، مراسم عروسی و هزینه های بعضا سرسام آور است. علاوه بر تالار عروسی، هزینه های مازاد بیهوده مانند دسته گل چندصد هزارتومانی، عکاسی و فیلمبرداری میلیونی که ممکن است عروس و داماد فیلم تهیه شده را چند بار بیشتر نبینند!، آرایش میلیونی عروس که فقط برای چند ساعت دوام دارد و برخی هزینه تراشی ها که هیچ فایده ای برای آینده عروس و داماد ندارد.
مراسم عقد حضرت فاطمه زهرا علیهاسلام در مسجد النبی بود.
در این باره روایتی ذکر شده است که پیغمبر صلی الله علیه وآله به امیرالمؤمنین فرمودند: یا علی تو زودتر به مسجد برو و من نیز از عقب تو می آیم، تا در حضور مردم مراسم عقد را برگزار کنیم و خطبه بخوانیم.
علی (علیه السلام) مسرور و خوشحال به جانب مسجد حرکت نمود. ابوبکر و عمر را در بین راه ملاقات کرد، آنها از جریان کار جویا شدند، گفت: رسول خدا دخترش را به من تزویج کرد، هم اکنون پیامبر در راه است تا در حضور جمعیت، مراسم عقد و خطبه خوانی را انجام دهد.
ولیمه عروسی و شب زفاف
ولیمه حضرت زهرا علیهاسلام بر خلاف برخی از مردم بسیار ساده برگزار شد. ریخت و پاش و اسرافی که در برخی از عروسی ها دیده می وشد از مصادیقی است که باید برای فرهنگ سازی آن تلاش کرد.
روایت ولیمه عروسی ایشان را از زبان مبارک امیرمومنان علیه السلام می خوانیم.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به من گفت: ای علی! غذای فراوانی برای عروسی و خانواده ات تدارک کن. و سپس فرمود: گوشت و نان را من می دهم، خرما و روغن به عهده ی تو. من خرما و روغن فراهم کردم و نزد پیامبر بردم، آن حضرت آستینهای لباسش را بالا زد و خرما را تمیز کرده در روغن ریخت و غذایی درست کرد که آن را «حیس» می گفتند، و گوسفند فربهی ذبح کرد، و نان فراوانی تدارک نمود، سپس به من گفت: هر کس را که دوست داری دعوت کن.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: پس وارد مسجد شدم و دیدم که مسجد پر از صحابه ی پیامبر است، حیا کردم که در میان آن جمع عده ای را دعوت کنم و عده ای را دعوت ننمایم، پس بر یک بلندی قرار گرفتم و خطاب به همه گفتم: همه ی شما را به صرف ولیمه ی عروسی فاطمه (علیهاالسلام) دعوت می کنم. آنان پذیرفتند و گروه گروه به طرف خانه ی پیامبر حرکت کردند و من از کثرت جمعیت و قلت غذا خجالت می کشیدم، وقتی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از آنچه که در ذهن من می گذشت مطلع گردید، گفت: ای علی! من دعا می کنم که خدا به غذای شما برکت بدهد. علی علیه السلام گفت: آن جمعیت که تعداد آنها بیش از چهار هزار نفر بود همگی از غذا و آبی که فراهم کرده بودیم خوردند و نوشیدند و سیر شدند ولی از غذا چیزی کم نشد.
سپس پیامبر دستور داد تا کاسه هایی را پر از غذا کردند و آنها را برای زنان خویش فرستاد و کاسه ای نیز پر از غذا کرد و فرمود: این کاسه نیز برای علی و فاطمه بماند.
نمونه تبلیغات یک تالار عروسی! به تبلیغ پنهان در تصویر دقت کنید!
یک شب مساوی است با هزار شب!
مراسم عروسی های امروزی فارغ از مواردی که گفتیم، به صورت آرام در حال تغییر رویه و استحاله است. جمله معروف یک شب که هزار شب نمی شود را بارها شنیدیم. برخی عروس و دامادهایی که نماز مغرب و عشا و صبحشان به دلیل شب عروسی و زفاف قضا می شود.
این قضا شدن نماز و حتی بروز برخی گناهان دیگر در عروسی ها به بهانه این که یک شب بیشتر نیست ممکن است کاری با انسان بکند که از هزار شب ضررش بیشتر باشد.
شب زفاف یکی از شب های بسیار مهم در زندگی زناشویی هر عروس و دامادی است. برخی شب زفاف را فقط به انجام عمل زناشویی می شناسند، اما در سیره اهل بیت علیهم السلام علاوه بر تاکید به این امر مهم، دعا خواندن و شروع زندگی با آرامش یعنی با ذکر خدا را توصیه نموده اند.
روایتی در این باره از شب زفاف امیرمومنان علیه السلام وجود دارد که می گوید: در شب ازدواج امام على(علیه السلام) فاطمه زهرا(سلام الله علیها) را نگران و گریان دید، فرمود: چرا ناراحتى ؟ پاسخ داد: در پیرامون حال و رفتار خویش فكر كردم، به یاد پایان عمر خویش و منزلگاه دیگر به نام قبر افتادم كه امروز از خانه پدر به خانه شما منتقل شدم و روزى دیگر از این جا به طرف قبر و قیامت خواهم رفت ، در این آغازین لحظه هاى زندگى ، تو را به خدا سوگند مى دهم كه بیا تا به نماز بایستیم تا باهم در این شب خدا را عبادت كنیم.
نتیجه اینکه واقعا الگوی کامل و زندگی شیرین را باید در رفتار و گفتار اهل بیت علیهم السلام جستجو و پیدا کرد. ممکن است بگوییم آنها معصوم هستند و ما با آن ها خیلی فاصله داریم اما همه ما خود را محب و شیعه آن بزرگواران می دانیم و باید تلاش کنیم که لااقل شبیه آن ها باشیم و این شبیه شدن، جز با نزدیک کردن سبک زندگی خود به روش زندگانی آن بزرگواران امکان پذیر نیست./829/ی۷۰۳/س
محمدمهدی مرادی، پژوهشگر حوزه علمیه قم
منابع
الأمالی للطوسی ، ص ۳۹ ح ۴۴ ، بشارة المصطفى، ص ۲۶۱
علامه محمد باقر مجلسی ،زندگانی حضرت زهراعلیهاسلام، ترجمه جلد 43 بحار، ص 361
محمد کاظم قزوینی ، فاطمه زهرا سلام الله علیها از ولادت تا شهادت، صص 364و365